دانلود پایان نامه طرح گاوداری شیری

در این تحقیق به بررسی طرح گاوداری شیری پرداخته شده، از آنجا كه پيشرفت و توسعه كشاورزي و دامداري مستلزم شناخت علمي اثر عوامل محيطي در رشد بهينه گياه و دام و به كارگيري صحيح نهاده هاي كشاورزي همچون ماشين آلات ، آب ، كود و بذور اصلاح شده و… است ، ضرورت گسستن از بندهاي بهره برداري سنتي از نهاده هاي كشاورزي و دامي و به كارگيري جديدترين يافته هاي علمي در اين زمينه به روشني خود را نشان مي داد. ديگر با عملكرد يك تن در هكتار گندم آبي ، تغذيه جمعيت انبوه و روزافزون امكان پذير نبود. بنابراين راهنمايي روستائيان گرفتار روش هاي سنتي و ارائه مشورت هاي علمي به متقاضيان ايجاد تأسيسات كشاورزي و دامي ، آموزش هرچه بيشتر دانش آموختگان كشاورزي را در بانك كشاورزي ضروري ساخت . براين اساس و به كمك كارشناسان سازمان خواروبار جهاني ، دوره آموزشي « روش تهيه و برسي طرحهاي كشاورزي » پا گرفت و در اين زمينه كارشناسان ورزيده اي تربيت شدند كه سال ها آموزش اين دوره را به عهده داشتند.

اكنون ، سال ها از آخرين چاپ منابع آموزشي اين دوره مي گذرد . در اين مدت پيشرفت هاي چشمگيري در علوم كشاورزي و دامي و صنايع وابسته به آنها ، همچون ساير علوم صورت گرفته  است . اداره كل آموزش و بهبود مديريت برآن است تا با بازنگري منابع اين دوره ، ضمن به روز كردن محتواي منابع آموزشي ، حذف موضوعات كهنه ، جايگزيني مقولات جديد و به كارگيري روش هاي نوين آموزشي ، به بازسازي اين دوره آموزشي بپردازد و ترديد ندارد كه در اين راه به ياري تمامي همكاران كارشناس نيازمند است و دست ياري آنان را به گرمي مي فشارد.

فصل اول: كليات

مقدمه

انسان اوليه پس از اين كه ساليان بسيار زيادي در جنگل ها ، دشت ها و غارها روزگار را با خوردن برگ ، دانه و ميوه درختان و شكار حيوانات گذرانيد به ساختن پناگاه پرداخت و توانست بعضي از حيواناتي را كه تا ديروز شكار مي كرد ، رام و اهلي نمايد. او توانست همراه با پيشرفت ابزار كارش جايگاهي مخصوص براي دامهايش در گوشه اي از مأوي و مسكن خويش بنا كند . پس از اهلي كردن دام و بهره برداري از محصولات آن ، دامداري هاي اوليه را شكل داد و بهره برداري اقتصادي و رفع نياز جامعه بشري را سامان بخشيد . در اين دوران گاو  در كشورهاي باستاني مصر ، يونان ، چين ، هندوستان و ايران اهميت بسياري داشته و پرورش داده مي شده است و آثاري مادي ، كتابها و كتيبه هاي نوشته شده و نقوش به جاي مانده در غارها از دلايل آن است . در آثار تخت جمشيد و كاخهاي مصر ، يونان و هندوستان كمتر كتيبه و سنگ نوشته اي    مي توان يافت كه بدون نام يا تصوير گاو باشد . اين دام بزرگ تأمين قسمت عمده اي از نيازهاي اوليه همچون گوشت ، فراورده هاي لبني و حتي انجام دادن كارهاي سخت بشر را به عهده گرفت و شايد به همين خاطر تصوير آن در بين بعضي از اقوام ، مظهر قدرت و پرچم آنها شد و در ميان بعضي از اقوام ديگر جايگاهي مقدس پيدا كرد .

به عقيده بعضي از باستان شناسان ، هشت هزار سال قبل از ميلاد مسيح در خاورميانه و در كنار رودخانه هاي دجله و فرات و كنار درياي مديترانه اهلي كردن گاو مرسوم بوده است . اگر چه دامداري مبتني بر كوچ نشيني به علت طي طريقهاي طولاني و از دست دادن زمان پيشرفت زيادي نكرد ، اما پرورش گاو در اقصا نقاط دنيا ، به علت داشتن فرصت كافي ، به خدمت گرفتن تجربه و تكنولوژي ، رعايت اصول بهداشت ، مديريت دامپروري و احداث جايگاه هاي مختلف ، به عنوان يك حرفه سود آورد توسعه يافت .

كمبود پروتئين در جهان

با توجه به گزارش كارشناسان سازمان خواربار جهاني در بيشتر كشورهاي آسيائي و آفريقايي مقدار توليد شير و ركورد گاوهاي شيري به علت كمبود علوفه و مواد غذايي بسيار پائين است . در حالي كه حدود ۷۸ درصد گاوهاي جهان در كشورهاي در حال توسعه اند ، اين كشورها حدود ۱۰ درصد شير و ۳۰ درصد گوشت توليدي جهان را عرضه مي كنند و مصرف سرانه پروتئين در آنها از ۳ تا ۱۰ گرم در روز تجاوز نمي كند. يكي از علل اصلي وجود چنين اختلافي ، استفاده از امكانات و تكنولوژي جديد در كشورهاي پيشرفته است . به عنوان مثال در اين  كشورها ، در يك گاوداري ۸۰ رأسي كه ۵۰ هكتار زمين زراعتي داشته و توليداتش سيلو مي شود ، جمع ساعات كار سالانه شش هزار ساعت تخمين زده مي شود ، كه معادل با كار دو نفر كارگر تمام وقت است.

طبق آمار منتشره در كتاب ديري كاتل در سال ۱۹۷۱ از تعداد ۷/۱۲ ميليون رأس گاو شيري در آمريكا متجاوز از ۱۱۷ بيليون پوند، شير توليد شده است . ولي در بسياري از كشورهاي عقب مانده ، خانواده هاي كثيري ديده مي شوند  كه كار اصلي آنها نگهداري يك رأس گاو است و براي امرار معاش ناچاراً شير توليدي را به بازار عرضه نموده و خود در فقر كامل مواد پروتئيني به سر مي برند .

پروتئين حيواني مصرفي در بعضي از كشورها

در ايران با توجه به نظام سنتي متكي به تاراج و تخريب مراتع به شيوه كوچ نشيني و عشايري و داشتن دامهاي بزرگ با مقدار كم توليد و عدم جوابگويي به نياز جمعيت با نرخ رشد بالاي مواليد ، ضرورت ايجاد شرايط لازم ، براي استقرار نظام مدرن متكي به علوفه دست كاشت ، استفاده از ضايعات كارخانه هاي صنعتي ، اصلاح مديريت و استفاده از تكنولوژي كه بتواند ، نظام بازار و معادلات بين منطقه اي در سازمان توليد را سامان بخشد به شدت احساس مي شود . به همين دليل در برنامه توسعه ، جايگزيني نظام مديريتي نوين به جاي نظام دامداري سنتي مدنظر بوده و نگاه معطوف به  استفاده بهينه از امكانات و به خدمت گرفتن آخرين دستاوردهاي بشري در سايه تكنولوژي كه بتواند  منجر به رفع بيكاري بشود ، از اهداف برنامه است .

براساس آمارهاي موجود از منابع معتبر ، تعداد گاوها و گوساله هاي كل كشور ۵٫۱۲۸٫۰۰۰ رأس است . از اين تعداد ، ۸۳۱٫۷۰۰ رأس گاو اصيل ۲٫۴۰۶٫۰۰۰ رأس دورگ و بقيه گاو و گوساله بومي است . همچنين در ۱٫۳۷۶٫۴۰۰ واحد بهره برداري ۵٫۸۷۷٫۰۰۰ كيلوگرم شير و ۷۲۹٫۰۰۰٫۰۰۰ كيلوگرم گوشت قرمز توليد شده و ۳۲۹۱۷ نفر در واحدهاي دامداري صنعتي به كار مشغولند . مقدار شير توليدي در استان تهران ۵۷۵٫۰۰۰ كيلوگرم و تعداد دامها ۱۶۷٫۰۰۰ رأس گوساله و گاو است . (بدون توجه به واردات شير و گوساله هاي نرپرواري از استان هاي همجوار) با توجه به اين اطلاعات ، ميانگين دامهاي هر واحد بهره برداري در كشور ۷/۳ رأس گاو و گوساله است . در تفكيك استاني بيشترين ميانگين مربوط به تهران با ۸/۷ و كمترين ميانگين مربوط به هرمزگان با ۹۸/۱ رأس گاو و گوساله است . اين امر پراكنش دامداري ها را در سطح بسيار وسيعي از كشور و مشكل ارائه خدمات به آن ها و هزينه بر بودن آن را نشان مي دهد . از طرفي معدل شير روزانه هر رأس ۲۸/۶ كيلوگرم و در يك دوره شيرواري ۸۸۳/۱ كيلوگرم است كه حدود يك سوم استانداردهاي جهاني است . اين  آمار براي واحدهاي سرشماري شده تهران و براي هر رأس ۶۸/۱۸ كيلوگرم در روز يا ۵۶۵۸ كيلوگرم در يك دوره شيردهي گزارش شده است.

نژاد

گاوها از نظر شكل ظاهري ، خصوصيات ژنتيكي ، وزن و اندام ، اهميت توليد شير يا گوشت و اقليم زندگي با هم متفاوت بوده و بر اين اساس طبقه بندي و نامگذاري مي شوند . نژادهاي معروف آنها عبارتند از :

الف) نژادهاي اروپايي

1. هلشتاين

نام اصلي اين نژاد كه از ناحيه اي به نام فريزلند در كشور هلند ، به سراسر دنيا صادر شده ، هلشتاين فرژين است . اين نژاد از سنگين وزن ترين گاوهاي شيري دنياست . وزن ماده گاو بالغ آن ۷۵۰-۶۰۰ كيلوگرم و نر بالغ آن ۹۰۰-۷۵۰ كيلوگرم است . ضريب تبديل غذا به گوشت در اين نژاد مناسب است . انطباق با شرايط آب و هوايي بسيار متفاوت ، از مناطق سر سير گرفته تا معتدل و نيمه گرمسيري از ويژگيهاي اين نژاد است . مهمترين ويژگي اين نژاد شيردهي فوق العاده آن است كه در مناطق خوش آب و هواي امريكا حتي به پانزده تن در سال و در اروپا ، سيزده تا چهارده تن در سال با ۴-۲/۳ درصد چربي مي رسد . قد گاوهاي اين نژاد ۳۵/۱ تا ۵۰/۱ متر است . سري ظريف و اغلب سياه و سفيد با شاخ هاي كوچك و بسيار شكيل دارند. گردن متوازن با   سينه اي فراخ و سياه ، سفيد ويژگي گاوهاي اين نژاد است .

2. جرسي (Jersey)

اين نژاد كه از كشور بريتانيا به ديگر نقاط دنيا صادر شده است ، جثه اي كوچكتر از هلشتاين دارد . وزن ماده بالغ ۵۰۰-۴۵۰ و نر بالغ ۶۵۰-۵۵۰ كيلوگرم است . رنگ پوست بدن از قهوه اي تا  قهوه اي روشن مايل به زرد تيره متغير است . مقدار توليد شير آن كمتر از نژاد هلشتاين اما درصد چربي آن بيشتر است . در مقايسه با نژاد هلشتاين مقاومت اين نژاد نسبت به آب و هواي نيمه گرم و خشك بيشتر است .

3. براون سويس (Brown Swiss)

زادگاه و مركز اصلي پرورش اين نژاد مناطق كوهستاني سويس است . اين نژاد جثه اي بزرگ و اسكلتي خوش قواره براي اصلاح نژاد دارد و از نظر توليد گوشت و شير قابل توجه است. مقدار شير ماده گاو براون سويس از هلشتاين كمتر ولي درصد چربي شيرش بيشتر است . رنگ پوست بدن آن ها از قهوه اي تا خاكستري متغير است . وزن گاو بالغ ماده به ۶۵۰ كيلوگرم مي رسد . ضريب تبديل غذا به گوشت در اين نژاد مناسب است و از نظر مقدار شيردهي بعد از هلشتاين قرار دارد .

4. ساير نژادهاي اروپائي

علاوه بر نژادهاي مذكور نژادهاي مختلفي چون نژاد قرمز دانماركي ، گزنزي ، سمينتال ، فنلاندي ، نرماندي ، ليموزين و نژاد معروف گوشتي شورت هورن (Short Horn) بريتانيائي وجود دارند . نژاد هردفورد كه بسيار وزين است و وزن آن به ۱۵۰۰-۱۳۵۰ كيلوگرم مي رسد ، از نژادهاي ممتاز گوشتي دنيا است .

ب) نژاد هندي

نژاد گاوهاي گوشتي زبو (ZEBO) و گاو شيري سيوال از نژادهاي مهم شبه قاره هند هستند و به ساير كشورهاي دنيا صادر شده اند .

ج) نژاد گاوهاي ايراني

شايد به توان گفت در ايران تا زماني كه شبكه هاي ارتباطي توسعه نيافته بود ، گله هايي با خصوصيات نژادي در مناطقي كه كوچ در آن صورت نمي گرفت وجود داشته است . اما به علت كوچهاي مكرر و خشكسالي هاي متوالي و كمي مراتع و تاخت و تازهاي مكرر همسايگان نمي توان نژاد خالص يا گريد خاصي را معرفي كرد . با اين حال ، گاو سرابي به علت شيرواري شهرت فراوان داشته و مشتقات لبني آن معروف بوده است . از طرفي نمي توان از ذكر گاو گلپايگاني كه شيري پرچرب داشته و مشتقات شير آن بسيار مردم پسند بوده غافل ماند . گاو سيستاني كه جزئي از اكوسيستم هامون است ، با جثه اي مطلوب در همان حوالي محدود و محصور شده است . اگر چه ذكر نژاد گاوهاي ايراني در نشريات مختلف جاي بحث دارد ، اما مطالعات عميق و اصلاحات ژنتيكي مستمري بر روي آنها تحت عنوان نژاد ايراني به مانند نژادهاي خارجي انجام نگرفته است .

دستگاه گوارش نشخواركنندگان

دستگاه گوارش نشخواركنندگان ، از لب و دهان ، دندان ، زبان ، حلق ، مري ، معده چهارقسمتي و روده تشكيل شده است . معده نشخواركنندگان نقش بسيار مهمي در گوارش و سيستم هاضمه دارد . چهارقسمت معده نشخواركننده عبارتند از شكمبه ، نگاري ، هزارلا ، شيردان .

شكمبه

اگرچه چهارقسمت معده نشخواركنندگان از هم جدا نيستند و به آساني محتويات آنها از قسمتي به قسمت ديگر عبور مي كند ، اما هر كدام اهميت ويژه اي دارند . براي مثال ، شكمبه به عنوان محفظه اي براي تخمير بي هوازي كربوهيدراتها، بيش از نهصد تيپ باكتري يا ميكرو اركانيسم و پروتزا را در هر گرم از محتويات خود  جاي داده است . ميكرواركانيسمها ، آنزيم هايي را توليد مي كنند كه سبب شكسته شدن و هضم فيبرها و كربوئيدراتهاي موجود در خوراك مي شوند . حاصل اين اعمال اسيدهاي چرب با طول زنجير كوتاه است كه براي ساخت چربي شير در شكمبه جذب مي شوند . البته بين نشخواركننده و ميكرواركانيسمها ، همزيستي مسالمت آميزي وجود دارد و آنها لازم و ملزوم يكديگرند . پروتئين ها نيز به وسيله اين موجودات ، در معده به اسيدهاي آمينه ، آمين و آمونياك تبديل مي شوند كه مورد استفاده خود ميكرواركانيسمها قرار گرفته و پس از مرگ اين باكتريها ، لاشه آنها و قسمتهايي از اسيدهاي آمينه مورد استفاده دام قرار مي گيرند.

چربيها نيز توسط همين جانداران ذره بيني هيدروليز و به اسيدهاي چرب و كلسترول تبديل مي شوند . تجزيه اين مواد تحت تاثير آنزيمهاي توليد شده توسط باكتري ها ، صورت مي پذيرد . علت همزيستي نشخواركننده ، با اين ميكروارگانيستها ، اين است كه دام با ايجاد محيطي تاريك ، مرطوب و بدون اكسيژن ، شرايط لازم را براي بقا و فعاليت اين موجودات فراهم مي كند . سپس با حركات شكمبه و مخلوط كردن محتواي آن و نيز برگشت دوباره قطعات بزرگ و نشخوار مجدد و خردكردن قطعات خوراك سبب مي شود تا سطح تماس ميكروب ها با مواد خشبي بيشتر و عمليات هضم ، آسان تر شود . در اثر اين اعمال ، باكتريها رشد و تكثير يافته ، فعال تر شده و ضمن تجزيه تركيبات غذايي ، براي كلني باكتريها و دام غذا تهيه مي كنند . پس از عبور اين محتويات از معده به روده غذاي سرشاري براي دام آماده مي شود.

نگاري

نگاري جايگاه سقوط اجسام سنگين ، همچون ميخ ، شن و ساير اجسام خارجي وزين است .

هزارلا

محتويات شكمبه و نگاري قبل از ورود به شيردان و روده كوچك بايد از هزارلا بگذرد . اين محفظه كتابچه اي مانند كه هنوز نقش آن به خوبي شناخته نشده است با محتويات معده ، سطح تماس زيادتري برقرار كرده و با فشردن مواد غذايي و كمك به هضم و جذب آن ، محتويات معده را به شيردان هدايت مي كند .

شيردان

شيردان نوزاد نشخواركنندگان كه حدود هشتاد درصد معده چهارقسمتي آنان را تشكيل مي‌دهد در زمان شيرخواري مانند معده جانوران تك معده اي عمل مي كند . پس از ورود غذا به شيردان ، شيره معده ، اسيد هيدروكلريك و آنزيمهايي مانند رنين (Rennin) و پپسين (Pepsin) كه از ديواره شيردان ترشح مي شود بر روي مواد غذايي اثر كرده و باعث شكسته شدن پروتئين ها و تبديل آنها به پپتيدها مي شوند . رنين با لخته و دلمه كردن شير ، هضم و جذب شير را براي نوزاد شيرخوار آسان مي كند .

جذب پروتئين

پروتئين ها به دو بخش قابل تجزيه Ruman Degradable Protein   (RDP)و غيرقابل تجزيه در شكمبه Ruman Undegradable Protein   (RUP) تقسيم مي شوند . پروتئين قابل تجزيه در شكمبه به آمونياك (NH3) و اجزاء تشكيل دهنده پروتئين ها مثل پپتيدها و اسيدهاي آمينه تفكيك مي شود . ميكروكانيستها از اين اجزاء براي رشد و تكثير خود استفاده كرده و انرژي لازم براي خود را از طريق تجزيه كربوتيدراتها تأمين مي كنند . پروتئين هاي زنجيربلند و لاشه اين ميكرواركانيسمها پس از عبور از شيردان و روده ها تحت عنوان By Pass Protein و تحت تاثير آنزيمهاي روده ، جذب و وارد جريان خون مي شوند و اين نوع پروتئين كه حدود ۶۰ درصد كل احتياجات يك گاو را در اواسط شيرواري تشكيل مي دهد ، از طريق روده جذب مي شود . پروتئين هايي كه در شكمبه تجزيه نمي شوند پس از ورود به شيردان و روده تحت تاثير آنزيمها به اسيدآمينه تبديل شده و جذب مي شوند . بررسي ها نشان مي دهند ، وجود مقادير كمي از غذاهاي پروتئيني با منشاء حيواني در جيرة غذايي در توليد شير موثر است . با ترشح شيره روده ، اسيدهاي آمنيه و پپتيدها كه از تجزيه پروتئين ها به وجود آمده اند و همچنين قندهاي ساده مثل گلوكز كه از تجزيه هيدروكربن ها حاصل شده اند ، جذب جريان خون مي شوند . اسيدهاي چرب و ليپيدها در ابتداي روده تحت تاثير صفرا كه از كبد ترشح مي شود قرار گرفته و حل شده و در نهايت پس از ورود به سيستم لنفاوي جذب بدن مي شوند . عمليات هضم به وسيله آنزيمهاي مترشحه از روده كوچك ، در روده بزرگ نيز ادامه مي يابد . در روده بزرگ آب محتويات غذايي گرفته شده و مواد غذايي تحت هجوم باكتريهاي موجود در روده بزرگ فاسد شده و به همراه باقيمانده مواد غذايي هضم نشده و سلولهاي جدا شده از سيستم گوارش دفع مي شوند .

سرعت عبور غذا از دستگاه گوارش

علوفه تازه و نارس فيبر كمتر و پروتئين و مواد ويتامينه بيشتري دارد . چنانچه گاو در چراگاهها و مراتع از اين علوفه ها استفاده كند ، به علت داشتن فيبركم و آب زياد ، توقف اين غذا  در دستگاه گوارش كم بوده و با سرعت بيشتري از آن عبور مي كند . به همين دليل در فصل بهار اكثر گاوها داراي مدفوعي سبزرنگ بوده و گاهي دچار اسهال هاي شديد مي شوند . براي جلوگيري از اين امر بايد با افزودن مواد غذايي فيبردار توقف مواد غذايي را در دستگاه گوارش بيشتر كرد تا فرصت تجزيه و هضم مواد غذايي فراهم شود . يكي از دلايل كاهش چربي شير در بهار همين سرعت عبور مواد غذايي از دستگاه گوارش است.

علاوه بر علوفه هاي نارس ، دانه هاي غلات و حبوبات نيز فيبر بسيار كمي دارند و سرعت عبور آنها نيز نسبت به مواد خشبي و يا فيبردار كمتر است . درصد پايين كربوهيدراتهاي قابل تجزيه ، سنتز پروتئين ميكروبي را هم كاهش مي دهد . زياد دادن كنسانتره ، تغذيه با علوفه هاي تازه و با فيبر كم و عدم توجه به توازن تغذيه كاهش توليد ، عدم سلامت دام و بروز بيماريهاي متابوليك همچون اسيدوز ، سم درد ، جابه جايي شيردان ، بيماري گاو چاق خوابيده ، تخته بند و كتوز را به همراه دارد .

احتياجات غذايي گاو شيري

نياز غذايي گاو شيري شامل آب ، انرژي ، پروتئين ، مواد معدني و ويتامين هاست .

آب

در ميان مواد غذايي ، آب از اهميت فوق العاده اي برخوردار است . مواد غذايي در صورت حل شدن در آب ، قابل جذب ، هضم و دفع مي باشند . از طرف ديگر ۸۷ درصد تركيبات شير ، ۹۰ درصد تركيبات خون و بيش از هشتاد درصد بافت چشم از آب تشكيل شده است . بقيه اعضاي بدن دام نيز با درصدهاي مختلفي داراي آب هستند . بنابراين در صورت محدود كردن ميزان آب در اختيار دام، درآمد گاوداري به شدت كاهش مي يابد .

انرژي

انرژي كه صورتي از ماده است را مي توان به زبان ساده ” توانايي انجام كار ” تعريف كرد . هر تغييري در جهان هستي با تغيير صورتهاي انرژي به يكديگر همراه است . واحد انرژي كالري نام دارد . يك كالري مقدار حرارتي است كه دماي يك گرم آب را يك درجه سانتيگراد افزايش مي دهد . هر هزار كالري را يك كيلوكالري و هر هزار كيلوكالري را يك مگاكالري يا ترم (Therm) مي نامند .

انرژي مواد غذايي از سوختن و تجزيه كربوهيدارتها يا قندها در دستگاه گوارش حاصل  مي شود . كربوهيدراتها از كربن ، هيدروژن و اكسيژن تشكيل شده اند . اين مواد را مي توان به سه گروه تقسيم كرد .

منوساكاريدها با فرمول شيميايي (۶O12H6C ) كه در گياهان ، تحت تاثير انرژي آفتاب ، از تركيب ۲CO و آب ساخته مي شود .

(فتوسنتز)   ۲O6 + 6O12H6C O                      ۲H6 + 2CO6

در شكمبه گاو ، منوساكاريد تجزيه شده و عكس واكنش فوق انجام مي شود . از يك    قندي ها مي توان گلوكز ، گالاكتوز و فروكتوز را نام برد.

دي ساكاريدها با فرمول شيميايي ۱۱O22H12C ، از تركيب دو ملكول قند منوساكاريد با از دست دادن يك ملكول آب به وجود آمده اند . از دي ساكاريدها مي توان ساكاروز ، مالتوز و لاكتوز را نام برد .

پلي ساكاريدها با فرمول كلي n (5O10H6C ) ازتعداد زيادي قندهاي ساده تشكيل شده اند.  نشاسته يكي از فراوان ترين پلي ساكاريدهاي موجود در دانه غلات است كه گاهي مقدار آن در دانه ها به ۶۰% وزن دانه مي رسد . نشاسته منبع بسيار خوبي براي تغذيه گاو شيري و حتي پرواري (براي توليد شير و گوشت) است ، زيرا قابليت هضم بسيار بالايي داشته و به راحتي توسط ميكرواركانيسمها تجزيه شده و انرژي آزاد مي كند . از ديگر پلي ساكاريدها مي توان سلولز ، همي سلولز و ليگنين را نام برد.

گليكوژن يا نشاسته  حيواني در كبد حيوانات و از تركيب قندهاي ساده ساخته و ذخيره مي شود . هنگامي كه دام گرسنه باشد و يا ميزان قند خونش از مقدار معيني كمتر شود ، گليكوژن به گلوكز تبديل و وارد خون مي شود . سلولز و همي سلولز و ليگنين از پلي ساكاريدهاي گياهي هستند . نقش آنها توليد انرژي لازم براي فعاليت هاي حياتي مختلف مثل تپش قلب و خون رساني ، تنفس و همچنين گرم نگهداشتن بدن است . آزاد شدن انرژي ، توسط باكتريهاي دستگاه گوارش و از تجزيه كربوهيدراتها صورت مي گيرد . ارزش غذايي كربوهيدراتهاي موجود در غذاي دام براساس قابليت هضم آنها در دستگاه گوارش متفاوت است . ارزش غذايي نشاسته و منوساكاريدها كه سهل الهضم هستند ، زياد است . چون شيره گوارشي روده بر كربوهيدراتهاي داراي ملكول بزرگ مثل كاه موثر نيست و اين كربوهيدراتها فقط تحت تاثير باكتريها در سيرابي و روده ها هضم مي شوند ، ارزش غذايي كمتري دارند .

پروتئين

پروتئين ها تركيبات عالي هستند كه از كربن ، هيدروژن ، اكسيژن و ازت تشكيل شده و ممكن است در ساختمان آنها گوگرد و فسفر نيز باشد . هر ملكول پروتئين از اتصال تعدادي اسيدآمينه درست شده است . اسيدهاي آمينه را بر همين اساس سنگ بناي حيات مي نامند . به طور كلي بيش از بيست نوع اسيدآمينه در ساختمان پروتئين ها شركت دارند . تركيب هاي مختلف اين اسيدهاي آمينه با يكديگر مي تواند انواع زيادي پروتئين را به وجود آورد . اسيدهاي آمينه به دو دسته ضروري و غيرضروري طبقه بندي مي شوند . اسيدهاي آمينه ضروري توسط بافتهاي بدن سنتز نشده و يا به مقدار اندكي كه نيازهاي دام را تأمين نمي كند ساخته مي شوند و بايد از طريق غذا به دام برسند . به همين دليل است كه در تهيه خوراك دام از چند نوع پروتئين استفاده مي شود.

اسيدهاي آمينه غيرضروري توسط بافتهاي بدن حيوان ساخته مي شوند . اكثر پروتئين ها ۱۶ درصد ازت دارند . در صورت تقسيم ۱۰۰ به ۱۶ عدد ۲۵/۶ بدست مي آيد . اگر اين عدد را در مقدار ازت هر غذا ضرب كنيم ، تقريبي از مقدار پروتئين خام آن غذا را برآورد كرده ايم . اهميت پروتئين  به عنوان يك ماده حياتي ، نقش آن در ساختمان اسكلت بدن ، ماهيچه ها ، خون ، اعصاب ، پوست ، هورمونها و آنزيمها ، مو و شاخ و … است . براي ترميم بافتهاي فرسوده بدن و رشد دام ، رشد جنين ، نگهداري بدن ، توليد شير و گوشت ، پروتئين ضروري بوده و هيچ ماده مغذي ديگري نمي تواند جاي آن را بگيرد . به همين دليل مواد غذايي حاوي پروتئين گرانتر هستند و براي كاهش هزينه تغذيه و جلوگيري از اتلاف مواد پروتئيني نبايد بيشتر از مقدار نياز در جيره منظور شوند . بيان اين نكته ضروري است كه دامهاي جوان و در حال رشد نسبت به دامهاي بالغ نياز بيشتري به پروتئين دارند .

پروتئين قابل هضم

مقدار پروتئين خام مصرفي منهاي پروتئين خام موجود در مدفوع را پروتئين قابل هضم  مي گويند كه مقياس اندازه گيري احتياجات پروتئيني گاو شيري است . قابليت هضم پروتئين با نوع غذا و سن دام تغيير كند . به طور كلي پروتئين غلات قابليت هضم بيشتري نسبت به پروتئين علوفه دارند.  مصرف پروتئين به منظور رفع نيازهاي نگهداري ، رشد ، آبستني ، شيرواري و يا توليد گوشت است .

مواد معدني

مواد معدني در تغذيه موجودات زنده گياهي و حيواني اهميت بسيار زيادي دارند . وجود مقدار مناسب مواد معدني براي نگهداري بدن حيوان ، رشد و توليد ضرورت دارد . مقدار مواد معدني مورد نياز بر حسب سن ، وزن و توليد ، بين ۲ تا ۵ درصد وزن حيوان متغير است .

بيش از ۸۵ درصد وزن استخوانها و دندانها را مواد معدني تشكيل مي دهند . كاركردهاي اين مواد در بدن متفاوت است . شناخت اين كاركردها و تعيين مقدار  مورد نياز آن ها در سلامت دام و افزايش توليد بسيار موثر است . مواد معدني به دو دستة عناصر پرنياز و كم نياز تقسيم مي شوند .

دستگاه گوارش گاو

دستگاه گوارش گاو از دهان شروع شده و تا انتهاي روده مستقيم ادامه دارد . لب هاي گاو بر خلاف ساير حيوانات كمتر براي گرفتن غذا كمك مي كند . زبان نسبتاً طويل و خشن است و با تحرك زيادي كه دارد ، غذا را حلقه وار از زمين يا سطح آخور دور زده و داخل دهان مي برد . مواد غذايي مثل ملاس و نمك را ليس مي زند و در مكيدن آن نقش دارد . دو دندان اصلي ثناياي وسطي بين ۲-۵/۱ سالگي ، دو دندان ثناياي مجاور آن در سن ۵/۲ – ۲ سالگي و دو دندان كناري آنها در سن ۳ سالگي و بالاخره دو دندان باقيمانده ثناياي اصلي در سن ۴-۵/۳ سالگي به جاي دندانهاي شيري مستقر مي شوند . در هر طرف فك گاو شش دندان آسيا در بالا و شش دندان آسيا در پايين وجود دارندكه يك جف دندان وسطي را آسياي قدامي و يك جفت دندان انتهايي را آسياي خلفي مي نامند.

گاو در سن بلوغ (حدود پنج سالگي) داراي سي و دو دندان اصلي است كه تا سن دوازده سالگي باقي مانده و هر ساله در اثر سايش ، لبه هاي آن كوتاه تر و فاصله آنها بيشتر مي شود . البته اگر در علوفه ها و به خصوص سيلو و كنسانتره ، سنگ و فلز وجود داشته باشد ، موجب از بين رفتن دندانها و شكسته شدن آنها قبل از موعد مقرر شده و آبسه هاي فكي را به وجود مي آورد .

غدد بزاقي : در گاو سه جف غده بزرگ به نام غدد پاراتيروئيد ، غدد زيرزباني و غدد تحت فكي، بزاق ترشح مي كنند . تراوش بزاق در گاو بسيار زياد است . به طوري كه گاهي از گوشه لبهاي دام سالم سرازير مي شود .

مري : مري از قسمت خلفي در مجاور ناي شروع شده و در انتها كمي پهن تر و ناوداني شكل شده و وارد قسمت خلفي شكمبه مي شود . در دوران نوزادي (گوساله) اين لوله شير را با عكس العمل خاصي از دهان به شيردان هدايت مي كند و اگر مشكلي پيش آيد كه نتواند كار خود را انجام دهد ، شير به قسمتهاي ديگر شكمبه وارد شده و گوساله دچار سوء هاضمه شديد مي شود .

معده اول (شكمبه Rumen ) : در گاو بالغ شكمبه حدود ۲۴۰ ليتر گنجايش داشته و از چهار قسمت متصل بهم بوسيله عضلات محكمي جدا مي شود .

معدم دوم (نگاري Reticulum ) : به همراه شكمبه در عمل نشخوار شركت دارد و محل سقوط اجسام سنگين است . در سمت راست به وسيله مجرائي به هزار لا يا معده سوم متصل مي شود .

معده سوم (هزارلا Omasum ) : از لايه هاي عضلاني بسيار متعددي تشكيل شده است . هزارلا در فشردن غذا و نرم كردن و آماده ساختن آن تحت آنزيمها و شيره هاي گوارشي مؤثر است .

معده چهارم (شيردان Abomasum ) : شيردان معده حقيقي محسوب مي شود . در مخاط پوششي شيردان غدد بسيار متعددي وجود دارد كه با ترشح اسيد كلريدريك ، دريچه پيلور را براي عبور غذا و ورود به روده باز مي كند . شيردان در گوساله ۸۰% معده دام را تشكيل مي دهد و نسبت به سه قسمت ديگر معده بزرگتر است . در هفته هاي اول كه نشخوار توسط گوساله انجام نمي شود شير از مري مستقيما وارد شيردان شده و عمليات هضم در شيردان انجام مي شود .

روده ها : ابتداي روده را دوازدهه يا اثني عشر ناميده اند كه از يك طرف به باب المعده و از سوي ديگر به روده كوچك متصل است . مجراي كبد و لوزالمعده هم وارد دوازدهه يا اثني عشر شده و آنزيم ها و ترشحات خود را براي تكميل عمل هضم و آماده ساختن براي جذب به داخل روده  مي ريزند . روده كلفت آخرين قسمت دستگاه گوارش است كه از سه قسمت تشكيل شده و با پيچ خوردگيهائي در محوطه شكم قرار گرفته و به وسيله راست روده به رگتوم گاو ختم مي شود .

فيزيولوژي دستگاه گوارش گاو

عمليات فيزيولوژيك دستگاه گوارش گاو در هضم و جذب و دفع مواد غذايي از اهميت ويژه اي برخوردار است . بخش عمده اي از مواد غذايي سلولزي و خشن كه براي تك معده اي ها غيرقابل استفاده است ، مي تواند توسط نشخواركنندگان به خصوص گاو به مواد غذايي حيواني با ارزش (شير و گوشت) تبديل شود .

ترشح بزاق : بزاق مايع سفيد رنگي است كه از غدد بزاقي دهان گاو بيش از ساير دامها و در شبانه روز بالغ بر ۵۵ كيلوگرم ترشح مي شود . PH بزاق قليايي و در حدود ۲/۸ است . بزاق با غذاي دام آغشته شده و آن را نرم كرده و پس از فعل و انفعالات مختلفي كه در معده روي آن انجام مي شود ، PH معده را به كمك اسيد كلريدريك به ۵/۶ تا ۵/۷ رسانده و مجراي باب المعده را براي خروج غذا و ورود به روده باز مي كند . در مرتبه اول بلع و قبل از نشخوار ، بزاق كمتر با غذا آغشته مي شود . در مواقع برگشت غذا با فرصت بيشتري كه دام براي جويدن دارد ، بزاق به خوبي با آن مخلوط شده و آن را نرم و حجمش را كمتر مي كند تا عبور آنها از مري آسان تر شود . محققين معتقدند كه گاو حدود ۶ ساعت از ۲۴ ساعت شبانه روز را غذا خورده و ۸ ساعت آن را نشخوار مي كند . البته مدت زمان غذا خوردن و نشخوار كردن به كيفيت و نوع غذا بستگي دارد . مواد خشبي نياز به زمان زيادتري براي نشخوار نسبت به مواد كنسانتره دارند .

فعاليت باكتريها

باكتريها سلولهاي تك ياخته اي نباتي و پروتوزوئرها سلولهاي تك ياخته اي حيواني هستند كه تعداد آنها در معده گاو به چندين ميليارد رسيده و فلور ميكروبي معده را تشكيل مي دهند . اين موجودات در واكنش هاي شيميائي ، تجزيه و تخمير مواد غذايي ، توليد آنزيم ها ، ويتامين ها ، هضم مواد غذايي ، توليد انرژي و ساختن پروتئين هاي با ارزش نقش بسيار مهمي را ايفا مي كنند .

اين موجودات بي آزار و ساپروفيت مي توانند از مواد خشبي و سلولزي و ديگر مواد غذايي استفاده كرده و ضمن تغذيه خود ، غذاي با ارزشي را براي دام مهيا نمايند . مثلاً به وسيله آنزيمهاي توليدي توسط همين باكتريها و پروتوزوئرها ، سلولز و همي سلولز و مواد سخت گياهي كه ساير حيوانات تك معده اي از هضم آنها عاجزند به اسيدهاي چرب و استات ها تبديل و جذب خون دام  مي شوند . ساختمان بدن اين تك سلوليها از مواد پروتئيني و اسيدهاي آمينه تشكيل شده و پس از مرگ ، به عنوان منابع آلي پروتئين به مصرف دام مي رسند . علاوه بر اعمال فوق، ويتامين هاي گروه B ، ويتامين C و ويتامين K را در شكمبه ساخته و قندهاي تري گليسريد را شكسته و تبديل به اسيد چرب گليسرول نموده و گليسرول را به پروپيونات تبديل مي كنند . بحث مهم دامپروري اينجاست كه دامدار بايد در درجه اول شرايط زيست و غذاي كامل را براي اين موجودات آماده  كند تا بتواند دام سالم و پرتوليدي درمرحله بعدي داشته باشد . در واقع دامپرور با دو مولفه تغذيه ميكروبها و تغذيه دام رو به رو است .

فعاليت آنزيمها در هضم غذا

آنزيمها از نظر ساختماني از اسيدهاي آمينه مختلف و مواد پروتئيني تشكيل شده اند . علاوه بر بزاق ، آنزيمهاي كبد و لوزالمعده هم به كمك آنزيمهاي معده ، به هضم و جذب ياري مي رسانند . آميلاز لوزالمعده قادر است به عنوان كاتاليزور ، چهار ميليون برابر وزن خودش مواد نشاسته اي را تبديل به مالتوز نمايد . مالتوز حاصل از نشاسته در روده به گلوكز تبديل و جذب خون مي شود . سپس مقداري از آن صرف سوخت و ساز و توليد انرژي شده و مقداري نيز در كبد به صورت گليكوژن ذخيره و مقدار اضافي هم از طريق كليه و ادرار دفع مي شود .

كيفيت جذب پروتئين

پروتئين ها و مواد ازته پس از تجزيه در شكمبه به آمونياك تبديل مي شوند. در شيردان نيز تحت تأثير آنزيم پپسين (Pepsin) ، اسيد كلريدريك و باكتريها قرار گرفته و به پپتيد و اسيدآمينه و امونياك تبديل مي شوند . بين باكتريهاي مختلفي كه سبب اين فعل و انفعالات مي شوند ، بعضي براي ساختن اسيدهاي آمينه و بعضي براي ساختن پپتيد مسئول مي باشند . به همين دليل بهتر است ضمن تعادل در مواد غذايي ، گاهي مختصر تغييراتي هم با محاسبه مقادير و نوع پروتئين هاي موجود در جيره غذايي داده شود تا باكتري هاي جديد براي فعل و انفعالات مختلف آماده تر شوند ، زيرا آنزيم ها از پروتئين ها و اسيدهاي آمينه مختلف در داخل غدد مترشحه معده و روده ساخته مي شوند . چنانچه    مي دانيم مقدار زيادي از مواد پروتئيني ناخالص به صورت N.P.N (non protein nitrogen) در گياهان آوجود دارد كه تحت تاثير باكتري ها تبديل به پروتئين خالص شده و سپس جذب بدن  مي شوند . با افزودن مقدار ۲۰۰-۱۰۰ گرم اوره در روز به غذاي دامهاي كم توليد و پرواري همين فعال و انفعالات انجام مي گيرد اما براي گاوهاي پر توليد و آبستن سنگين اين عمل توصيه نمي شود .

جذب سلولز و چربيهاي موجود در غذا

سلولز غذا در شكمبه به اسيدهاي چرب تبديل شده و چربيها هم كه در دانه هاي نباتي و علوفه تا حدود چهار درصد وجود دارند ، تحت تاثير آنزيم ليپاز و باكتريها در معده به صورت استات و اسيدهاي قابل جذب در مي آيند . حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد اسيدهاي چرب در معده به صورت استات و ۱۸ تا ۲۵ درصد ، به صورت پروپيونات و ۱۲ تا ۲۰ درصد به صورت بوتيرات هستند كه نوع علوفه و غذا مي تواند تغييراتي را در اين نسبتها به وجود آورند . براي مثال وقتي كه علوفه به صورت پليت و كنسانتره زياد به دام داده شود ، مقدار درصد پروپيونات ، زياد و استات و بوتيرات كم مي شود . از اين روش در پرواربندي (فربه شدن) استفاده مي شود.

گياهان خانواده نخوديان (حبوبات)

يونجه (Alfa.Alfa) : يونجه گياهي چندساله با ريشه هاي گسترده و عميق است . اين گياه در اكثر نقاط ايران كشت مي شود و انواع گوناگوني دارد . بخش عمده اي از علوفه گاوداريهاي ايران را يونجه تشكيل مي دهد . اين علوفه هم به صورت سبز و تازه در گاوداري هاي كوچك و روستايي و هم به صورت خشك در واحدهاي بزرگ به عنوان يكي از علوفه هاي پايه مورد توجه است .

چگونگي تهيه علوفه يونجه تاثير زيادي در ارزش غذايي آن دارد . علوفه اي كه باران نخورده و برگهايش صدمه نديده باشد ، بالاترين ارزش غذايي را دارد . چون برگ ها در حدود دو برابر    شاخه ها پروتئين دارند ، خرد شدن و صدمه ديدن آنها مقدار محصول را پائين آورده و ارزش غذايي آن را به شدت كاهش مي دهد . يونجه هر چه زودتر درو شود قابليت هضم بهتري داشته و ويتامين ها و پروتئين آن بيشتر و مواد قابل دفع آن پائين تر خواهد بود . بهترين زمان درو هنگامي است كه ۱۰% مزرعه يونجه به گل نشسته باشد ، زيرا نشخواركنندگان ، يونجه به گل نشسته را با بي ميلي مي خورند و علت آن هم وجود مواد تلخي بنام آلفا ساپونين Alfa saponin و نوعي آلكالوئيد (پروتئين گياهي) است كه اين ماده موجب تاول پوست و كوليك نكروزه مي شود .

شبدر : اين گياه هم از خانواده حبوبات است . بعد از يونجه داراي ارزش غذايي مناسبي است . در زمين هاي مرطوب و اسيدي رشدي نسبتا خوبي داشته و براي اصلاح زمين هاي زراعتي كاشته     مي شود . در مقابل خشكي مقاومت كمتري دارد ، زيرا عمق ريشه اش كمتر از يونجه و در زمين هاي زه دار بهتر به عمل مي آيد . بهتر است وقتي كه نصف مزرعه به گل نشسته است ، برداشت شود . بسته بندي آن به علت آب ميان بافتي سخت است . مصرف آن در بعضي از نواحي ايران به مقدار كمتر از يونجه مرسوم است ، زيرا نگهداري و انباركردن آن به صورت انبوه تا حدودي ناممكن است . اگر چه بسيار خوش خوراك است ، اما ارزش غذايي آن كمتر از يونجه است . مقدار برداشت شبدر در چين اول نسبتاً بالا اما محصول چين دوم آن بسيار كمتر است . يكي از دلايل عدم استفاده وسيع از شبدر ، سريع كپك زدن آن است كه عامل بسيار خطرناكي در انبار كردن و مصرفش در دامداري هاي بزرگ است . تركيب مواد غذايي شبدر بر حسب ماده خشك به شرح زير است :

الياف خام ۱/۲۹ درصد ، چربي ۳/۲ درصد ، عصاره عاري از ازت ۳/۳۸ درصد ، پروتئين خام ۲/۱۳ درصد ، تي دي ان آن ۷/۵۲ درصد ، انرژي خالص شيردهي ۱۸/۱ مگا كالري ، كلسيم ۳/۱ درصد ، فسفر ۲۰/۰ درصد ، و كاروتن آن ۱/۳۳ ميليگرم در هر كيلوگرم ماده خشك است . علوفه سبز شبدر را مي توان سيلو كرد .

اسپرس : اين گياه از خانواده نخوديان و چندساله است . ارزش غذايي آن كمتر از يونجه و در حد شبدر است . برعكس شبدر ، در زمينهاي آهكي و خشك كشت مي شود . در صورت كاشت و مراقبت صحيح از مزرعه در سالهاي اول و دوم مقدار علوفه خشك بيشتري از يونجه مي توان برداشت نمود ، اما در سالهاي بعد برداشت محصول علوفه نقصان پيدا مي كند . به راحتي قابل خشك كردن و انباركردن است .

سوژا : اين گياه نيز از خانواده گياهان پروتئيني و نخوديان است . اگر چه در كشورهاي اروپايي و مخصوصاً آلمان به مقدار زياد براي تهيه علوفه استفاده مي شود ، اما در ايران مصرف     علوفه اي چنداني ندارد ، البته گاوهاي شيرده به نسبت مصرف يونجه و شبدر رغبت زيادي به خوردن علوفه سويا دارند . در هر هكتار كشت سويا مي توان ۳-۵/۲ تن  علوفه خشك برداشت نمود . براي تهيه علوفه معمولاً از نوع سوژاهاي ديررس استفاده مي كنند . ارزش غذايي سوژا به شرح ذيل است . الياف خام ۲/۳۳ درصد ، جربي ۲ درصد ، عصاره عاري از ازت ۶/۳۳ درصد، پروتئين خام ۱/۱۳ درصد ، T.D.N 8/45 درصد و انرژي خالص شيردهي ۹۵/۰ مگاكالري است .

خلر : گياهي يكساله و از خانواده نخوديان مي باشد . اين گياه در
ساقه هايش پيچك هائي دارد و از ديگر گياهان براي استفاده بيشتر از نور آفتاب بالا مي رود . اين گياه در ايران بيشتر به صورت خودرو در مزارع گندم و جو و مراتع سبز رشد مي كند . گياهي خوش خوراك با ارزش غذاي كمتر از يونجه و بيشتر از شبدر است . كاشت توأم اين گياه با يولاف يا جو براي سيلو كردن رضايت بخش است ؛ مشروط بر اينكه يولاف يا جو در مرحله خشك شدن و دانه خلر در حال سفت شدن باشد .  ارزش گاه خلر معادل نصف الي سه چهارم علوفه يونجه است . گاودانه ، باقلا ، لوبيا ، نخود و ماش از ديگر گياهان خانواده نخوديان مي باشند كه مصرف آنها در تغذيه گاو شيري به مقدار كم يا به ندرت صورت مي گيرد .

گياهان خانواده گندميان

گياهان جوان اين خانواده از نظر پروتئين ، مواد معدني و ويتامين ها ، خيلي غني تر از نباتات پير بوده و مواد دفعي ، مخصوصاً ليگنين آنها به مراتب كمتر است . بنابراين نباتات جوان از نظر مواد غذايي قابل جذب و انرژي خالص غني تر از گياهان پير و خشبي مي باشند . تغييراتي كه اين گياهان در طي رشد خود پيدا مي كنند ، تاثير مهمي در خوش خوراكي و ارزش غذايي علوفه خشك و علوفه مرتعي به جاي مي گذارند . ارزش علوفه خشك سبز نباتات گندمي زودچين از مزارع خوب كودپاشي شده ، در تعليف گاوهاي شيرده و گوشتي تقريباً نزديك به علوفه نخوديان است ، اما ميزان پروتئين آنها كمتر است و بايد در تعليف آن ها از پروتئين تكميلي بيشتري استفاده كرد . علوفه هاي خشك زودچين براي تغذيه تليسه ها ، گاوهاي آبستن سنگين نزديك به زايش ، بسيار با اهميت اند . از علوفه خشك ديرچين كه داراي ارزش غذايي كمتري است مي توان براي گاوهاي شيرده چاق و تليسه هاي جوان چاق استفاده كرد .

علوفه خشك گندميان زودچين از زمين هاي غني و خوب كودپاشي شده ، مي توانند جانشين مناسبي براي علوفه خشك نخوديان در تعليف گاوهاي شيرده باشند . در اين صورت بايد جيره غذايي گاو ها را از نظر مواد ازته مكمل پروتئيني و مواد معدني متوازن كرد . به طور كلي ارزش غذايي علوفه گندميان به مقدار قابل توجهي كمتر از علوفه نخوديان است .

قصيل : قصيل در واقع علف سبز جو و گندم يا ذرت قبل از دانه بستن است . قصيل چه به صورت سبز و چه به صورت خشك شده خوراك بسيار خوبي براي گاوهاي شيرده (آبستن سنگين ، تليسه هاي چاق ) است . قصيل جو و گندم در ايران به اسم سبزه در واحدهاي دامداري كوچك و در نواحي روستايي استفاده مي شود . علف باغ ، دم روباهي و يولاف وحشي در صورتي كه پير و خشبي نشده باشند ، جايگزين و مكملي براي تغذيه در دامداري ها خواهند بود . اين گياهان به صورت مرتع ، چراگاه و رويش در باغها و جنگلها يا دست كاشت مي باشند كه مي توان آنها را زود چيد و به صورت علف خشك سبز يا به صورت سيلو مورد استفاده قرار داد . مقدار سلولز اين دسته علوفه ها از ۲۰ تا ۳۰ درصد و مقدار پروتئين خام آنها از ۳ تا ۳۰ درصد است كه مقدار هر دو آنها با طول رشد بستگي معكوس دارد . T.D.N آنها از ۴۲ الي ۱/۵۳ درصد متغير است .

مراتع و علوفه هاي سبز : ميزان رطوبت علوفه مراتع بسيار متغير بوده و بستگي به طول دوره رشد و آب و هواي منطقه دارد ؛ بيشتر به صورت سبزه مصرف مي شود و به جز نواحي شمال و بعضي از مزارع دست كاشت پراكنده ، تعليف در گاوداري بزرگ و صنعتي ايران مرسوم نمي باشد .

كاه و كلش غلات (Cereal grain straw) : كلش و كاه غلات شامل برگ و ساقه گياهان غلات پس از برداشت دانه (جو ، گندم و …) آنهاست . كاه گندم سلولز ، همي سلولز و ليگنين بيشتري از كاه و كلش جو دارد . ميزان پروتئين خام در انواع كاه ها بسيار متغير است . شرايط آب و هوايي و حاصلخيزي زمين را عامل تعيين كننده تركيب شيميايي كاه معرفي مي نمايند .

تركيب بعضي از مواد غذايي كاه جو ، كاه يولاف ، كاه گندم در مقايسه با يونجه خشك و احتياجات غذايي يك رأس گاو گوشتي پانصد كيلوگرمي در سه ماهه آخر آبستني مطابق زير است .

فهرست مطالب

۲۰۴ص ۲۰۸ص

دامپزشکی